Okuduğunuz Yazıyı Etkili Bir Şekilde Anlama Yöntemi

Bu çalışmada, okuduğunu anlama becerilerinin gelişimi için ana fikir belirleme becerisi ile ilgili verilen doğrudan öğretimin okuduğunu anlamada güçlük çeken üç dördüncü sınıf öğrencisi üzerindeki etkileri incelenmiştir Araştırmada, yoklama evreli denekler arası çoklu yoklama deseni kullanılmış ve elde edilen veriler grafiksel analiz yölüyla analiz edilmiştir. Katılımcılarının öğretim oturumlarında ve toplu yoklamalarda okuduğunu anlama performansı öyküleyici metinlerden oluşan kısa cevaplı sorular aracılığıyla değerlendirilmiştir.

Ana fikir ve ayrıntı belirleme becerilerinin kalıcılığı ise öğretim uygulaması sonunda üçüncü ve beşinci haftalarda incelenmiştir. Ayrıca çalışmada, uygulanan programın etkilerinin niteliksel boyutlannı değerlendirmek amacıyla sosyal geçerlilik verilerine yer verilmiştir. Araştırma bulguları, ana fikir belirleme becerisi üzerine yapılan öğretimin ana fikir ve ayrıntıları belirleme becerilerini öğrenme ve öğrenilen becerilerin kalıcılığını sürdürme konusunda her üç

katılımcıya katkı sağladığını ve başlama düzeyi evresine kıyasla daha yüksek düzeyde bir okuduğunu anlama performansı elde edildiğini göstermiştir. Tüm sonuçlar, okuduğunu anlama becerilerinin geliştirilmesinde doğrudan öğretim modeli kullanılarak yapılan ana fikir belirleme becerisi öğretiminin katılımcı öğrenciler için etkili bir yöntem olduğunu göstermiştir.

Günümüz gençliğinin iş ortamının taleplerine ayak uydurabilmesi için önceki nesillerden daha gelişmiş okuryazarlık becerilerine sahip olması gerekmektedir (Biancarosa ve Snow, 2006)

Bilim ve teknolojide yaşanan hızlı gelişmeler ve değişimler nedeniyle okulda ve toplumsal yaşamda etkin demokratik vatandaşlar yetiştirmek için okuduğunu anlama, problem çözme, eleştirel düşünme ve karar verme gibi becerilerin ve eğilimlerin geliştirilmesinin önemi her geçen gün artmaktadır. Bu nedenle öğrencilere okul sonrası yaşamlarında başarılı olmaları için zorlu ve karmaşık akademik görevlerle baş etmelerine yardımcı olacak yüksek düzeyli okuma ve düşünme becerilerinin kazandırılması önerilmektedir (Smagorinsky). Araştırmacılara göre okuma öğretiminin temel amacı, ögrencilerin okuduklarından anlam çıkarması ve bunları gündelik yaşamlarındaki iletişim görevlerinde ve gelecekteki akademik çalışmalarının çoğunluğunda kullanmalarına yardımcı olmaktır.

Nitekim eğitim sisteminin temel amacı da okuyan, okuduğunu anlayan, bilginin gerçekliğini sorgulayan, duygu ve düşüncelerini açıklayabilen, kendi öğrenme yöntemlerini keşfetmiş ve öğrendiklerini toplumsal yaşama uygulayabilen etkili bireyler yetiştirmektir (Karatay, 2014; Stevens, Slavin ve Famish, 1991).

Okuma ve okuduğunu anlama insana farklı bakış açıları kazandıran ve yaşamı yeniden anlamlandırmaya imkân veren becerilerdir (Kuşdemir ve Güneş, 2014). Okuduğunu anlama başarısı için ana fikir belirleme, yorumlamâ çıkarımda bulunma ve özetleme becerileri büyük önem taşımaktadır. Bu tür beceriler okuma egitimi üzerinde bilişsel boyut içerisinde yaygın olarak kabul edilen akademik hedefler arasındadır (Jitendra ve Gajri& 20 l l). Okuduğunu anlama becerisi, okuyucuya metinden önemli anlamlar çikarma imkânı sunmak için okumayla
birlikte kullamaması gereken karmaşık bilişsel süreçleri içermektedir.

Okuduğunu anlamada akademik görevler arasında ana fikirler üzerinde yoğunlaşma içsel tutarlılık, ön bilgi ve sağduyu ile içeriğin eleştirel olarak değerlendirilmesi, paragrafiaki önemli fikirlerin sentezlenmesi ve anlamın oluşup oluşmadlğını görmek için süregelen faahyetleri periyodik gözden geçirme, kendini sorgulama ve izleme yer almaktadır (Brown, Palincsar ve Armbruster, 1984; Smagorinski, 2001; Tarabart Rynearson ve Kerr, 2000)

Ancak okuma üzerine çalışmalar yürüten araştırmacılar okuduğunu anlama becerileri arasında en temel olarak ana fikir belirleme becerisi olarak açıklamıştım. Bu araştırmacılara göre okuyucuların yazılı materyalleri anlamlandırmalarına yardımcı olmak için ana fikir belirleme becerisi okuma ve okuduğunu anlama öğretiminin öncelikli amaci olmasıdır.

Çünkü ana fikir belirleme ya da üretme okuduğunu anlamanın merkezinde yer alir (Aulls, 1986; van den Brock, Lynch, Naslund, Ievers-Landis ve Verduin, 2003; Tomitch, 2000)

Metnin ana fikrinin bilinmesi metni özetlemek, metinde geçen olaylari ve anahtar fikirleri açiklamak, genel metin yapısını tanımlamak ve metin içindeki bilgileri bütünleştirmek için okuyucuyu destekleyecektir. Ana fikrin belirlenmesi, okuyucunun çoğunlukla metinden önemli bilgileri ve fikirleri keşfetme kapasitesinin belirlenmesi için değerlendirilir. Ana fikir kavramı, Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlüğünde "Bir yazının temeli olan asıl düşünce" olarak tanımlanır (TDK, 2005, s. 94).

Aktaş ve Gündüz (2001), ana fikri yazarın metinde ulaşmak istedigi amacın en kısa ifadesi olarak tammlamış ve ana fikir cümlesini "metinde anlatılanların bir yargı oluşturabilecek şekilde somut
halde dile getirilmesi" şeklinde ifade etmiştir. Diğer araştirmacdar ana fikri:yazarın metindeki konuyla ilgili okuyucuya açık veya gizli olarak vermek istediği merkezi nokta ya da asıl mesaj" olarak tanımlanmıştır (Duffelmeyer ve Duffelmeyer, 1991; Karataş, 2004).

Bir metnin ana fikrini belirleme ise okudugunu anlama için temel bir beceridir ve açıklama (metni başka sözcüklerle ifâde etme), not alm tahmin etme, bağlam ipuçlarını analiz etme, özet çıkarma gibi stratejiler için bir ön koşul olarak kabul edilir. Ana fikirler, okuduğunu anlama performansı için
okuyucunun metinden uygun çıkarımlar yapmasi ve metinsel bilgiyi derinlemesine analiz edip değerlendirmesi ve yeni fikirler üretmesi açısından bir temel teşkil eder (Oxford, 1990; Williams, 1988).

Bu bakımdan öğrencilere ana fikrin bulunma şeklinin öğretimi, bir metinde anlatilmak istenen en önemli bilgiyi ayırt etmesine ve okuduklarından kendilerince sonuç çıkarmasına yardımcı olmaktadır (Watson, Gable, Gear ve Hughes, 20 12).

İyi bir okuyucunun özelliklerini tarif ederken açıklama ve özetleme becerilerinden bahsetmektedir. Pressley'e göre özetleme, okuyucunun açıklama becerisini kullanarak bir metni yeniden ifâde etmesini gerektirir. Burada bahsedilen açıklama okuyucunun metindeki her bir paragrafı okuyarak önce onu çeşitli yönleriyle tanımlayan ayrıntıları belirlemesi ve paragrafın konusuna karar vermesi, ardından bunları dikkate alarak metnin ana fikri hakkında sorular sorması ve orijinal cümleler halinde ana fikri ifâde etmesidir (Katims ve Harris, 1997).

Araştırmalar, açıklama becerisini kullanan öğrencilerin daha çok ana fikir ve anahtar kavramları hatlrladıklarını göstermiştir (Hagaman ve Reid, 2008; İlter, 2017a; Lauterbach ve Bender, 1995).

Bu noktada öğrencilere bir dizi belirli okuduğunu anlama stratejileri konusunda öğretim sunmak öğrencilerin sadece kavrama becerilerini artırmakla kalmayacak aynı zamanda bu araçlarin onların sahip oldukları okuma becerilerini nasil geliştireceğine dair farkındalıklarını da artıracaktır (Beck, Buehl ve Barber, 2015). Nitekim öğrencilerin bilişsel stratejileri öğrenmelerini desteklemek için okuma öğretiminde stratejik öğretim modeli gereklidir (Reid, Lienemann ve Hagaman, 2013). Çünkü stratejik öğretim modeli öğrenciye nasil öğreneceğini ve öğrendiği bilgi, fikir, içerik, beceri veya stratejileri özgün durumlara bağımsız bir şekilde nasıl uygulayacağmi öğretmeye odaklanan bir yaklaşimdir.
Temeli deneye dayanan bilişsel yöntem eğitiminin bir örneği olarak strateji öğretimi öğrencilere bilgiyi aktif ve düşünceli bir şekilde işlemeleri için belirli stratejiler öğretmeye odaklanmaktadır (Deshler ve LeW 1989).

Okuma üzerine strateji öğretimi ise okullarda öğrencilerin anlama becerilerini geliştirmek ve hedeflenen bilgiyi işlemesine yardim etmek için etkili uygulamalardan biridir (Hagaman ve Reid, 2008). Buna göre okuma stratejileri konusunda öğrencilere iyi bir öğretim sağlamak (yüksek kalitede öğrenmeyi destekleme) özellikle okuduğunu anlamada problem yaşayan öğrencilerin metinleri adamada yaşadıklan zorlukların üstesinden gelmelerine yardımcı olabilir (Pressley ve McCormick, 1995).

Araştırmacılar, okuduğunu anlama konusunda strateji öğretimine daha fazla önem verilmesi gerektiğini vurgularmıştır (Akyol, 2011; Alfassi, 2004; İlter, 2017).

Snyder ve Pressley ( 1995), ögretmenlerin bilişsel yöntem eğitimini kabul etmeleri ve derslerinde strateji öğretimine yeterli zamanı ayırmaları gerektiğini açıklannştır. Genel eğitim sınıflarında anlama güçlüklerinin giderilmesinde bu kriterleri karşılayan bir uygulama da ana fikir belirleme becerisi öğretimidir (Jitendra ve Gajria, 201 l). çünkü ana fikri belirleme becerisi öğretimi öğrencilerin diğer kritik becerileri kazanmalarını destekleyecek bir yetenektir(kathleen, 2015).